Ihinduramatwara ry’Ingufu zisubira muri Afurika: Guhangana n’ihurizo ry’ibiciro

Gutera inkunga imishinga y’ingufu zisubira muri Afurika biracyari ihurizo ku bashoramari bo mu rwego rw’abikorera n’abafata ibyemezo bya politiki, n’ubwo uyu mugabane uri gusabwa cyane kongera umuvuduko mu ihinduramatwara y’ingufu.

Bateraniye ku ruhande rw’Inama ya kabiri y’Ubufatanye bwa Afurika mu Ishoramari ry’Ingufu zisubira (APRA 2025), yabereye i Freetown muri Sierra Leone kuva ku wa 20 kugeza ku wa 23 Ukwakira 2025, itsinda ry’inzobere mu by’ingufu ryagaragaje akamaro k’ihutirwa ryo gushyiraho “sisiteme z’imishinga y’ingufu yizewe” ishobora gukurura abaterankunga.

Inzobere zaganiriye kandi ku kamaro ko gukusanya uburyo bw’ishoramari buvanze no gukoresha amabuye y’agaciro y’ingenzi ku mikorere y’ingufu zisubira. Ibi bibazo bigaragaza umuvuduko uri kwiyongera ku mugabane w’Afurika mu gushaka inzira z’ishoramari zifatika no kongera imbaraga mu ihinduramatwara y’ingufu zisubira.

Intumwa zagaragaje ko inzitizi ikomeye kugeza ubu ari ingorane ibihugu byinshi bya Afurika bihura nazo mu kwagura uburyo bwo kubona ingufu (amashanyarazi), mu gihe binagerageza kugera ku ntego z’isi zo kugabanya imyuka ya carbone (décarbonisation) no kubahiriza politiki z’inganda zirengera ibidukikije.

Ikigo Mpuzamahanga gishinzwe Ingufu zisubira (IRENA) cyaburiye ko ibikorwa nk’imirima y’umuyaga, inganda z’amashanyarazi akomoka ku izuba n’ibikorera ku bimera bisaba ishoramari rikomeye kugira ngo bigerweho mu ihinduramatwara ry’ingufu ryari ryarategerejwe. Ku rwego rw’isi, IRENA yerekana ko ubushobozi bw’ingufu zisubira bugomba kwiyongera kuri 1,000 GW buri mwaka kugeza mu 2030 kugira ngo intego yo kugabanya ubushyuhe bw’isi ku gipimo cya 1.5 °C igumane amahirwe yo kugerwaho.

Ku rwego rw’umugabane, Umuyobozi Mukuru wa IRENA, Francesco La Camera, yashimangiye ko hakenewe ubufatanye bwihutirwa: imari ihendutse igomba gutuma imishinga ifatika ishyirwa mu bikorwa niba Afurika ishaka kurenga inzitizi z’amikoro zihoraho. Mu gutangiza iryo huriro, yagize ati: “Iterambere ry’ingufu zisubira no gukoresha neza ingufu bisaba ingano y’amafaranga menshi cyane kandi ahendutse.”

APRA ubwayo ni umuryango mpuzamahanga uyobowe n’ibihugu bya Afurika byiyemeje guteza imbere ingufu zisubira no guteza imbere inganda zita ku bidukikije. Abanyamuryango bayo barimo Djibouti, Etiyopiya, Ghana, Kenya, Mozambike, Namibiya, u Rwanda, Sierra Leone, Uganda na Zimbabwe. Abafatanyabikorwa nka Alemaniya, Danemarke, Leta Zunze Ubumwe z’Abarabu, Leta Zunze Ubumwe za Amerika na Japon batanga ubunararibonye n’inkunga y’amafaranga.

Mu Rwanda, imbaraga zashyizwe mu kongera umusaruro w’ingufu zisubira zamaze gutanga umusaruro. Igihugu cyihaye intego y’uko kugeza mu mwaka wa 2030, 60% by’ingufu gikoresha bizaba bikomoka ku ngufu zisubira nk’iz’amazi n’iz’imirasire y’izuba.

Minisitiri w’Ibikorwaremezo, Dr Jimmy Gasore, asanga izi mbaraga zizafasha u Rwanda kugera ku Ntego z’Iterambere Rirambye (SDGs) binyuze mu kurandura ubukene no kugabanya ubusumbane. Yabwiye Mongabay ati: “Tugomba rwose kuvugurura no kunoza ibikorwaremezo byacu kugira ngo tubijyanishe n’icyerekezo gishya cy’urwego rw’ingufu turi kubaka.”

Dr Kandeh Yumkella, uyobora Igikorwa cya Perezidansi ya Sierra Leone ku Mihindagurikire y’Ikirere, Ingufu zisubira mu bidukikije n’Umutekano w’Ibiribwa (PI‑CREF), akaba n’umuyobozi w’Itsinda rihuza imiyoborere y’ingufu muri Afurika (EGCG), yavuze ko ibikorwa bya APRA bizafasha ibihugu bya Afurika gukomeza impinduka z’ingufu zisubira mu bidukikije. Iki gikorwa cyatangijwe mu Nama y’Ikirere ya Afurika yabereye i Nairobi muri Nzeri 2023, kigamije kugeza ku mugabane wose uburyo bw’ingufu zisukuye kandi zikomeye kurushaho.

IRENA ibara ko ibyifuzo by’ingufu muri Afurika bizikuba kabiri bitarenze 2040. Nta mpinduka mpuzamahanga mu rwego rw’ingufu, intego y’Amasezerano ya Paris yo kugabanya ubushyuhe ku gipimo cya 1.5 °C izakomeza kuba kure. Mu 2018, gusa 20% by’amashanyarazi ya Afurika ni yo yakomokaga ku ngufu zisubira. Mu 2019, ebyiri kuri eshatu z’ubushobozi bushya bw’amashanyarazi ku isi byari ingufu zisubira—ariko Afurika yihariye gusa 2% by’iyo nyongera.
« Ces actions nécessitent un financement accru et une collaboration nationale, régionale et internationale renforcée. » Le Dr Yumkella a déclaré à Mongabay.

IRENA ibara ko ubushobozi bwa Afurika mu ngufu zisubira bugera kuri TWh miliyoni 2.4 buri mwaka—bingana inshuro 50 z’icyo isi izaba ikeneye mu 2050. Ariko munsi ya 10% by’ubu bushobozi ni bwo bukomeje gukoreshwa, kubera inzitizi z’imari, inzego n’ibikorwaremezo.