Machafuko Tanzania: Kutoka Ndoto ya Nyerere hadi Mgogoro wa Leo

Dar es Salaam, Novemba 2025. Moshi unapanda juu ya anga wakati waandamanaji wanapambana na polisi. Gesi ya kutoa machozi inapita barabarani, milio ya risasi inasikika katika vitongoji vilivyojaa watu, na mabango ya chama tawala yananing’inia katika machafuko. Tanzania, ambayo hapo awali ilisifiwa kama demokrasia thabiti zaidi ya Afrika Mashariki, sasa imeshtushwa na mgogoro wake mbaya zaidi wa kisiasa katika miaka.

Cheche ya haraka ilikuwa uchaguzi mkuu wa Oktoba 29, ambapo Rais Samia Suluhu Hassan alitangazwa mshindi kwa karibu asilimia 98 ya kura. Viongozi wa upinzani walikuwa wamefungwa jela au kuzuiwa kugombea, na kuacha chama tawala cha Chama Cha Mapinduzi (CCM) bila kupingwa. Maandamano yalizuka kote Dar es Salaam, Mwanza, na Zanzibar, yalikutana na risasi za moja kwa moja, amri ya kutotoka nje, na kukatika kwa mtandao. Chadema cha upinzani kilidai mamia ya vifo, wakati Ofisi ya Haki za Kibinadamu ya Umoja wa Mataifa ilithibitisha kadhaa.
Lakini vurugu hizi sio tu juu ya uchaguzi mmoja. Ni kilele cha safari ndefu ya kisiasa ya Tanzania, iliyoundwa zaidi na Julius Nyerere, baba mwanzilishi wa nchi hiyo.

Urithi wa Nyerere

Nyerere aliunganisha Tanganyika na Zanzibar kuwa Tanzania ya kisasa mwaka 1964, na kuunda taifa kutoka makabila zaidi ya 120. Maono yake ya Ujamaa (ujamaa wa Kiafrika) yalisisitiza usawa, elimu, na kujitegemea. Chini ya uongozi wake, viwango vya kusoma na kuandika viliongezeka, huduma za afya zilipanuka, na Tanzania iliepuka umwagaji damu wa kikabila ambao uliwakumba majirani zake wengi. Maadili yake ya pan-Africanist yalihamasisha harakati za ukombozi kote barani, na mamlaka yake ya kimaadili yalimletea heshima mbali zaidi ya mipaka ya Tanzania.

Hata hivyo sera za Nyerere pia ziliacha makovu. Azimio lake la Arusha la 1967 lilisababisha kutaifishwa kwa kuenea na kulazimishwa kuwa mbaya. Hatua hizi zilikusudiwa kukuza umoja na maendeleo, hatua hizi zilivuruga maisha ya vijijini, kudhoofisha tija ya kilimo, na kuacha uchumi ukitegemea misaada ya kigeni. Kisiasa, mfumo wake wa chama kimoja chini ya CCM ulikandamiza upinzani na kuimarisha utamaduni wa ubabe. Mbegu za machafuko ya leo—nafasi iliyozuiliwa ya raia, kutengwa kwa upinzani, na utawala wa serikali—zilipandwa wakati wa karibu miongo mitatu madarakani; hadi marehemu John Mangufuli, aliyepewa jina la “mtu hodari na mwenye maono”, ambaye alimtangulia Samia Suluhu.

Kutoka zamani hadi sasa

Mawazo ya kimabavu yaliongezeka chini ya John Magufuli (2015-2021), ambaye mtindo wake wa “tingatinga” ulileta miradi ya miundombinu na kampeni za kupambana na ufisadi lakini pia udhibiti wa vyombo vya habari na kupungua kwa nafasi ya raia. Mrithi wake, Hassan, mwanzoni aliahidi uwazi, lakini uchaguzi wa 2025 ulifichua mwendelezo: upinzani umetengwa, upinzani ulifanywa uhalifu, na vikosi vya usalama vilitolewa.

Kiuchumi, Tanzania imechapisha ukuaji thabiti—wastani wa asilimia 6 kila mwaka—unaoendeshwa na kilimo, madini, na miundombinu. Walakini ustawi haujashirikiwa sawasawa. Vijana wa mijini wanakabiliwa na ukosefu mkubwa wa ajira na hatari, wakati jamii za vijijini zinapambana na umaskini na upatikanaji mdogo wa huduma. Kuchanganyikiwa kwa kizazi kilichotengwa na ushiriki wa kisiasa na fursa ya kiuchumi imekuwa mafuta yanayowaka kwa maandamano.
Kijamii, uaminifu katika taasisi umepungua. Mahakama, tume za uchaguzi, na hata polisi zinaonekana kama upanuzi wa CCM. Zanzibar, malalamiko ya muda mrefu juu ya uhuru yanaongeza safu nyingine ya tete.

Kuanzia siku za matumaini za ujenzi wa taifa la Nyerere hadi hisia za kimabavu za warithi wake, mwelekeo wa Tanzania umekuwa na alama ya umoja na ukandamizaji, maendeleo na vilio. Mapigano ya leo sio tu juu ya ushindi ulioshindaniwa wa Samia Suluhu Hassan—ni mlipuko wa mvutano ambao umeibuka kwa vizazi vingi.

Marejeo:
• Human Rights Watch – “Tanzania: Mauaji, Ukandamizaji Unafuata Uchaguzi Wenye Mzozo” (Novemba 4, 2025)
• CBS News/AFP – “Tanzania political opposition says 700 people killed amid unrest over election” (Oct 31, 2025)
• Wikipedia – Maandamano ya uchaguzi wa Tanzania 2025
• Julius Nyerere Foundation – Urithi wa Kitaifa wa Nyerere.